Trekvaartroute Leiden | Blauwe ader in de Bollenstreek

Trekvaartroute Leiden, tocht door groen Leiden en omgeving

Vandaag fiets ik de trekvaartroute Leiden, want het verhaal van de trekschuit loopt als een blauwe ader tussen Leiden en Haarlem. We stappen op de fiets en trappen een rondje Leiden, Oegstgeest en via Warmond terug naar ons beginpunt de Zuid-Hollandse ‘sleutelstad’. Fiets je mee?

Op de pedalen, tijd voor de trekvaartroute Leiden

Tussen studenten, expats, zakenlui en dagjesmensen laveer ik mijn fiets van het Centraal Station van Leiden richting de Morspoort. Deze stadspoort uit 1611 deed lange tijd dienst als gevangenis, nu prijkt het als monument in de historische binnenstad. Mijn fiets zet ik even aan de kant om een foto van het markante gebouw met de achtkantige koepel te maken. Een oudere heer met een eigenwijze teckel aan de lijn slaat me gade en vraagt; “Weet u wat dat betekent, Mors?”

Verontschuldigend haal ik mijn schouders op en zeg,” Ik kom hier niet vandaan, wellicht de naam van een vooraanstaande familie…” De man lacht en verlost me uit mijn lijden. “De Morsch,” klinkt het als een schoolmeester,” is een drassig weidegebied buiten de stad.” Weer wat geleerd. Tevreden berg ik mijn camera op en stap opnieuw op de fiets. De tocht is immers nog maar net begonnen.

De Leidsche Trekvaart

Mijn route staat in het teken van de Leidsche Trekvaart. In de 17^e eeuw hét vervoersmiddel om van A naar B te komen of in deze regio, van Leiden naar Haarlem en terug. Leiden en Oegstgeest vormden een belangrijk knooppunt in het trekschuitennetwerk. In 1656 werd de Haarlemmertrekvaart aangelegd, zodat de bevolking eenvoudig naar Haarlem en Amsterdam kon reizen. Al fietsend beleef ik vandaag deze historischte waterwegen.

Op naar Oegstgeest

De gezellige terrassen, de boeiende musea en de verstopte hofjes van Leiden laat ik vandaag links liggen, mezelf belovend een keer terug te keren om de stad en haar bezienswaardigheden op een ander moment in volle glorie te bewonderen. Hoe druk het rondom het station en in de historische binnenstad is, zo rustig is het op slechts een paar kilometer daar vandaan.

Het Leidse Hout is een oase van groen op slechts een paar kilometer afstand van de reuring van stad. Het groene stadspark ademt rust uit. Een groep studenten ligt loom in het gras een boek te lezen. Een moeder met twee kleuters, zittend naast elkaar op een bankje, de kleintjes ieder in een krentenbol happend. De hertjes in het hertenkamp sperren hun bruine ogen als aan de andere kant van het gaas een hond zijn baas naar de omheining trekt om de beesten beter te aanschouwen. Op het grote terras van het Theehuis genieten senioren van een bakkie koffie terwijl de kleinkinderen zich in de bijbehorende speeltuin de schommels onveilig maken. Een plek om uren te verpozen, zonder haast, zonder doel.

Het Leidse Hout ligt praktisch op de gemeentegrens met Oegstgeest. Niet veel later trap ik het schrijversdorp van Nederland binnen. Een naam die de gemeente te danken heeft aan de vele auteurs die er woonden en/of werkten. Jan Wolkers is onbetwist de meest bekende daarvan. Wie ook met naam en faam gekend staat hier, is Herman Boerhaave, Nederlands arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. Na een leven in het teken van de wetenschap besluit hij het op 54-jarige leeftijd rustiger aan te doen. Zijn gezondheid laat te wensen over, daarom verruilt hij de Leidse Universiteit voor een landgoed in Oegstgeest. Hij koopt Kasteel Oud Poelgeest aan.

Tijd voor de inwendige mens

Voor de lunch schuif ik aan in het Koetshuis op het gelijknamige landgoed. “Wat mag het voor u zijn?” informeert de serveerster in het grote, lichte restaurant. Keuze genoeg. Een blik op de klok vergemakkelijkt mijn beslissing. Zonder aarzeling bestel ik.” Een 12-uurtje alsjeblieft.” Een kopje romige mosterdsoep, een broodje zalm en een bruine boterham met een kroket zorgen voor een meer dan goede bodem voor de rest van mijn fietstocht. Alvorens ik het fietsslot ontgrendel, wandel ik nog even over het landgoed. Zo leer ik en passant dat Boerhaave die eens directeur van de Hortus botanicus in Leiden was, de tuin bij zijn kasteel gebruikte als dependance van de Hortus. Alles waar in de Leidse tuin geen plaats voor was, plantte hij hier.

Haarlemmertrekvaart

De Vissersbrug overspant een zijarm van de Haarlemmertrekvaart in Oegstgeest bij jachthaven Welgelegen en leidt me naar Oestgeesterkanaal. Op een glazen paneel valt kort samengevat de geschiedenis en reden van aanleg van deze brug te lezen. Toen de trekvaart tussen Haarlem en Leiden werd uitgebreid (in 1657) werd de veenrivier luisterend naar de naam de Mare uitgegraven. De paarden die de trekschuiten voorttrokken hadden ruimte nodig voor dit zware werk. Voor deze nobele dieren werd dan ook een nieuwe, onafgebroken weg langs de Haarlemmertrekvaart aangelegd. De vissersbrug maakte daar deel vanuit.

In de 19de eeuw veranderde de Vliet, ten gevolge van de eerdere kanalisering van de Mare, het Oegstgeesterkanaal. Vanaf hier volgt een kaarsrecht fietspad, helaas, wind op kop, naar het verste punt van deze trekvaartroute, waarbij de Klinkenbergerplas me aan mijn rechterzijde geruime tijd gezelschap houdt.

Welkom in Warmond

Wie Warmond zegt, zegt waarschijnlijk Kaagerplassen, een stelsel van veenplassen waarvan ik ’t Joppe passeer. Voordat ik daar een glimp van op kan vangen, houdt de Klinkerbergerplas me opnieuw gezelschap, weliswaar de andere zijde het recreatiegebied. De spoorlijn wijkt evenmin van mijn zijde. De rechte fietspaden – inmiddels heb ik wind in de rug – vormen een hogesnelheid pad voor ieder op twee wielen.

Een kleine meerkoet zwemt een eindje dezelfde kant op. Een stuk verderop domineert een kleine kolonie kippen en hanen de waterkant. Knotwilgen staan als veldwachters kordaat in de houding. Tegenliggers steken de hand op en ik groet ze met een glimlach terug. Dit is Nederland zoals buitenlanders Holland kennen. De Broekdijkmolen in de Broek- en Simontjespolder maakt het ansichtkaartplaatje compleet. De oorspronkelijke molen, daterend uit 1625, heeft de tand des tijds niet doorstaan. Het exemplaar langs het fietspad stamt uit 1840. Althans de fundamenten, want in 1972 vliegt het bouwwerk in brand. Een andere molen (uit 1862) past precies op de overgebleven resten en sinds 1974 siert dit exemplaar het landschap en zal nog tot 1986 dienstdoen als gemaal.

Leiden in zicht

Langs oneindig veel groen, trap ik kilometer na kilometer weg. Zo komt mijn begin – en tevens eindpunt langzamerhand alweer in zicht. Ter hoogte van de Kwaakbrug en het Tolhuis trekt een zuil mijn aandacht. De informatiezuil is voorzien van een wiel, wanneer ik daar aan draai hoor ik het verhaal van schipper Siem, Koopman Cornelis en Florianne en Louise, allen onderweg met de trekvaart van Leiden naar Haarlem. Met het uitgraven van de Mare werd ook deze brug aangelegd, ter vervanging van een ander exemplaar, een paar honderd meter verderop. Een zogeheten kwakel, een hoge brug waar gemakkelijk onderdoor gevaren kon worden. Waar het Tolhuis voor diende, behoeft, neem ik aan, geen uitleg.

Voordat ik de gezellige drukte van de Leidse binnenstad terug inrijdt, geniet ik nog even van het Singelpark dat de stad omzoomt. Voor wie Leiden te voet wil ontdekken, een heerlijke wandeling. In een tocht van zes kilometer zijn de singels je leidraad en wandel je van molen naar museum en van Hortus naar Sterrenwacht. Even sta ik oog in oog met een indrukwekkende, metershoge totempaal in de tuin van museum Volkenkunde, een overblijfsel van een tentoonstelling ‘het verhaal van de totempaal’ uit 2012, vervaardigd door Rande Cook behorend tot de Kwakwaka’wakw indianen.

Zoveel gezien vandaag, zoveel geleerd, zo hard genoten en zoveel plekken die erom vragen terug te komen om ze meer aandacht te geven, beter te ontdekken en opnieuw intens van te genieten. Leiden (en omgeving) tot later!

Leuke stops tijdens de trekvaartroute Leiden

Volkspark De Leidse Hout ligt in Leiden Noord, op de grens met Oegstgeest werd op 30 juni 1931 geopend. Alhoewel het park door geldgebrek nog niet geheel opgeleverd kon worden, was de bevolking direct enthousiast. Naast wat speeltoestellen waren ook wat bankjes aanwezig. Een paar jaar later werd het hertenkamp aangelegd en in 1949 verscheen het inmiddels beroemde theehuis. Op perceel huizen talloze vogels, de sperwer, buizerd en uil, de bonte en groene specht zijn daar slechts enkele voorbeelden van. Leidse Hout, Houtlaan, 2334 AG Leiden https://www.vriendenvandeleidsehout.nl/ 24 uur per dag geopend
Kasteel Oud Poelgeest was jarenlang de residentie van Herman Boerhaave, Nederlands arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. Vandaag de dag is een trouwlocatie, herbergt het voormalige woonhuis van de professor een aantal stijlkamers en is in het later bijgebouwde Koetshuis een restaurant, vergaderruimte en hotel te vinden. Landgoed Oud Poelgeest. Poelgeesterweg 1, 2341 NM Oegstgeest, 071 – 5174224 https://kasteeloudpoelgeest.com/ Open: dagelijks 11.00 – 23.00 uur
De Klinkenbergerplas is een natuur- en wandelgebied met recreatiestranden en zwemwater. Van 1 mei t/m 30 september is het toegestaan – op aangegeven plaatsen – te zwemmen in het water.
De Broekdijkermolen is niet meer dagelijks in gebruik maar wordt in bedrijf gehouden door twee vrijwillige molenaars. Daarnaast fungeert de molen als hulpgemaal. De polder Broek en Simontjes is gevormd in 1625 en in dat jaar wordt een wipmolen gebouwd die de polder bemaalt. Deze molen, in slechte onderhoudsstaat, wordt in 1840 vervangen door een achtkante met riet gedekte bovenkruier. in 1972 vliegt het bouwwerk in brand. Een andere molen (uit 1862) past precies op de overgebleven resten en sinds 1974 siert dit exemplaar het landschap en zal nog tot 1986 dienstdoen als gemaal. Broekdijkmolen, Broekpolder 1, 2361 PA Warmond, https://www.rijnlandsemolenstichting.nl/onze-molens/broekdijkmolen. Open: als de molen draait

Trekvaartroute Leiden praktisch

Afstand Fietsroute: ca. 18,5 km.
Route: https://www.visitleiden.nl/nl/routes/1818111257/trekvaartroute
Vertrekpunt: Station Leiden, Stationsplein 3-B, 2312 AJ, Leiden

Horeca bij vertrek trekvaartroute Leiden

Op en rond het station heb je keuze uit verschillende horecagelegenheden, variërend van Starbucks tot een Thais restaurant. Vanuit het station passeer je onder andere een aantal (afhaal)restaurants. Café de Bruine boon is een fijne plek om je dag te beginnen. Gelegen op de hoek Stationsweg – Rijnsburgersingel met uitzicht op de gelijknamige singel. De Bruine Boon, Stationsweg 1, 2312 AS Leiden, 071 – 5121152 https://www.debruineboon.nl/. Open: dagelijks vanaf 09.00 uur.

Horeca onderweg trekvaartroute Leiden

Theehuis de Leidse Hout, Houtlaan 100, 2334 CL Leiden, 071 – 5153476, https://deleidsehout.nl/ Open dagelijks: maandag t/m donderdag 09.00 – 17.00 uur. Vrijdag t/m zondag 09.00 – 18.00 uur.
Het Koetshuis, Poelgeesterweg 1, 2341 NM Oegstgeest, https://kasteeloudpoelgeest.com/restaurant/ 071-5174224 Open dagelijks: Koffie en gebak 11:00 – 18:00 uur. Lunch 12:00 – 15:00 uur, Bar 12:00 – 23:00 uur, Diner 18:00 – 21:30 uur
The Timber club Veerpolder 20, 2361 KV Warmond, 071- 3058888 https://www.dekkerwarmond.nl/timber-club/ Open dagelijks maandag t/m donderdag 09.00 – 22.00 uur vrijdag t/m zondag 09.00 – 19.00 uur

Combineer je fietstocht trekvaartroute Leiden met de Historische Trekvaartdag

Jaarlijks wordt, in april, de Historische Trekvaartdag gehouden. Deze dag staat in het teken van diverse activiteiten langs de Vliet tussen Leiden, Leidschendam, Voorburg en Den Haag. Gedurende de trekvaartdag is het mogelijk een rondvaart te maken door het historische centrum van Leiden en worden er bootpendels en historische bussen ingezet tussen de verschillende steden langs de Trekvaart.

In 2024 wordt het terugkerend evenement georganiseerd op zaterdag 13 april van 10.00 – 17.00 uur.
Meer informatie: website www.historischetrekvaart.nl

Dit artikel schreef ik voor / verscheen eerder in ToerActief Magazine