Op zoek naar Zwarte Kaat
Zwarte Kaat, is voor wie goed luistert, nog regelmatig met haar ijzingwekkende lach in de bossen van de Brabantse Kempen te horen. Zo gaat het gerucht. Het gerucht over deze ‘heks, en de Heksenboom in het Brabantse Bladel.
Zwarte wie? Zwarte Kaat!
Op een zonnige ochtend parkeren we de auto op het parkeerterrein tegenover Recreatiepark De Achterste Hoef in Bladel. We maken ons op voor een kennismaking met Zwarte Kaat en de zogeheten Heksenboom.
“Goedemorgen,” groet een man met een Duitse Herder ons, terwijl een van ons de veters van de wandelschoenen strikt. “Aan de wandel?” voegt hij eraan toe. We knikken en vertellen over de Zwarte Kaat wandelroute. “Zwarte Wie?” klinkt het. Blijkbaar kent de man de legende niet, of interesseert het hem niet. Waarschijnlijk het laatste, want hij pakt meteen door om ons een tip te geven. “Als je hier straks linksaf gaat en dan de eerstvolgende mogelijkheid nog een keer naar links, kom je een mooi kappelletje tegen. Echt de moeite om even halt te houden.”
Geen wijn, geen bloemen
De kapel waarover de vriendelijke passant vertelde, ligt op onze route en niet veel later, wanneer we landgoed Ten Vorsel betreden, schitteren de, door de zonnestralen fel verlichtte, glas-in-loodramen ons tegemoet. Het echtpaar dat ruim dertig jaar zorgdroeg voor het beheer van het landgoed had bij pensionering maar een wens. Geen afscheid met flessen wijn, geen vaarwel met bossen bloemen, maar een bijdrage voor een kapel. En zo geschiedde. Twee jaar na het afscheid is de Kapel St. Franciscus van Assisië een feit. “Die boom, daar in het glas-en-lood, zou dat,” begin ik. “De heksenboom voorstellen,” vult mijn wandelmaatje aan. We kijken elkaar aan, moeten lachen om onze theorie en stappen verder. Op naar de boom.
Zwarte Kaat, rovers, boeven en ander gespuis
Op een avond in 1596. Zo start de sage van Zwarte Kaat. Wat er op de avond, volgens de overleveringen gebeurde? Het verhaal gaat als volgt. Kaat en haar man Bruno warmden zich bij het haarvuur toen rover Terus op hun deur klopte. “Op de hoeve Ten Vorsel is een kind geboren, het personeel is het dorp ingestuurd om het blijde nieuws te verkondingen,” luidde zijn relaas. Geen personeel staat gelijk aan goede kansen om de boel eens even leeg te roven. Zogezegd zo gedaan. Het huis wordt geplunderd, de man des huizes moet het met de dood bekopen en de verse moeder ziet toe hoe haar kind door Kaat wordt ontvoerd.
De jonge zoon van het echtpaar Ten Vorsel krijgt de naam Thomas en groeit bij het rovers duo op. Wanneer blijkt dat Dirk Ten Vorsel, zijn vader, de eerdere aanslag op zijn leven heeft overleefd, zint Kaat dat niets. Die man moet uit de weggeruimd worden. Terwijl Bruno en zijn vrouw Kaat Dirk alsnog van het leven beroven, blijkt Thomas alles vanachter een boom te hebben gezien. Zodra de schurken weg zijn, rent hij naar zijn vader en trekt het mes waarmee Bruno hem de doodsteek gaf, uit de borst. Op dat moment komt de veldwacht langs, ziet de jongen met het steekwapen en gooit deze wegens moord in de kerker.
Kaat bevrijdt, uit angst dat de jongen haar en haar bende zal verraden, hem. Deze wil – begrijpelijk – niet meer met haar van doen hebben. In de sage doen zich nog wat plunderingen en andere misdaden voor, maar de bendeleden komen er niet mee weg.
Kaat ontkomt haar straf evenmin. Onthoofding, luid het oordeel. Haar heidense lichaam mocht zeker geen laatste rustplaats op gewijde grond in het dorp krijgen. De heide, dat was een prima plek voor een heks als zij. Ook geen kruis op haar graf, maar ter herkenning een heester.
Die heester groeide en groeide en groeide uit tot een boom. De heksenboom.
Daar bij die molen
De plek waar ooit de Vorsele Molen stond, doet nu dienst als groepsaccommodatie. De watermolen is volgens overleveringen dé plek waar Kaat en haar roversbende samenkwamen om snode plannen te beramen. Drie keer raden welke spannende verhalen, bij het kampvuur rondgaan, bij de jonge(re) gasten van De Vorselse Molen en Hoeve Ten Vorsel.
Door een dichtbegroeid stuk bos, vol groene takken, wandelen we verder over Landgoed Ten Vorsel. Ieder in eigen gedachten verzonken. Ieder de verhalen van Kaat in hoofd op een rijtje zettend. Stiekem opgelucht dat we niet op onze hoede hoeven te zijn, dat er anno nu niet achter elke struik of tussen de paarse vlinderstruiken een rover schuil kan gaan. De buit, een dopper en een pakje Sultana, zou overigens een teleurstellende buit vormen.
Het bos maakt plaats voor de oevers van visvijver ’t Neerveen. Op het moment dat de route ons terug naar het bosrijke gebied leidt, spotten we een bordje. Witte achtergrond, blauwe boom. “Zou dit de weg naar dé boom zijn?” vraag ik me hardop af. “Zou kunnen, maar laten we gewoon de route aanhouden” klinkt het als reactie. Niet veel later staan we oog in oog de beruchte heksenboom. “Zonde van dat hek eromheen”, zegt mijn wandelgezelschap. “Zonde, dat hier niets over de legende te vinden is,” geef ik als reactie. “Eens,” wordt er bevestigend gereageerd. “Eigenlijk dacht ik,” zo klinkt de bekentenis” dat Zwarte Kaat aan deze boom opgehangen was, of zo…” Wat we en passant wel te weten komen, is het feit dat de boom in 2019 de titel ‘Boom van het jaar’ in de wacht sleepte. Dat valt te lezen op het wandelbankje tegenover het indrukwekkende natuurverschijnsel.
Zwarte Kaat is overal
De wandelschoenen liggen inmiddels in de kofferbak, de auto staat op de Markt in Bladel geparkeerd. Tijd voor een terrasje, maar niet voordat we bij Visit Bladel een Zwarte Kaat souvenir aangeschaft hebben. “Deze?” en ik hou een mok met daarop een heks op een bezem vast. “Nee, deze!” Het wordt een fles Tripel Kaat. Op de bierfles staat te lezen; ‘een drie granen smoothie, die de heks vleugels geeft’.
Zwarte Kaat kaas, Zwarte Kaat bonbons, Zwarte Kaat ijs, Zwarte Kaat is overal, zelfs tegenover de VVV kijkt het beeldje van haar, verscholen tussen de bosjes, geniepig mee of er bij het langslopend publiek nog wat te bietsen valt.
Boom van het jaar 2019
Wist je dat De Heksenboom, die een prominente rol in het verhaal van Zwarte Kaat speelt, in 2019 winnaar is geworden van de Nederlandse Boom van het Jaar verkiezing?
In 2019 is De Heksenboom gemeten door de opzichter van Landgoed ten Vorsel d.m.v. een driehoeksmeting en heeft een hoogte van 17,90 meter, een stamomtrek van 3,25 meter en een kroondoorsnede van 20,60 meter. Door de grotere toestroom van bezoekers van De Heksenboom is er sinds medio 2019 een schapenhek geplaatst om de gezondheid van de boom te kunnen waarborgen.
Bron: website Visit Brabant
Dit artikel schreef ik voor/verscheen eerder in ToerActief magazine